UZLAŞTIRMA/UZLAŞMA NEDİR?

Uzlaşma/uzlaştırma,  Ceza  Muhakemesi Kanununda tarafsız bir üçüncü kişinin yardımı ve mağdur ve failin  aktif olarak katılımıyla uyuşmazlığın çözümlenmesi sürecidir. Uzlaştırmanın amacı, mağdurun haklarını korumak ve faili topluma kazandırmaktır.  Öncesinde “uzlaşma”  başlığı ile yer alan kanun maddesi 6763 Sayı 24.11.2016 tarihli yasa ile “uzlaştırma” başlığı altında içeriği de düzenlenerek değiştirilmiştir. Yine 7188 sayı 17.10.2019 tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilen suçlar düzenlenerek Türk Ceza Kanunundaki bazı suçların basit halleri de uzlaştırma kapsamına alınmıştır.

Uzlaşmada, mağdurun zararının giderilmesi konusunda anlaşma sağlanmaya çalışılır. Şüpheli, mağdurun zararını tazminat ödemesi şeklinde yapabileceği gibi toplum için kamu hizmetinde bulunması şeklinde veya hukuka uygun başka bir edim uygulayarak da yapabilir.

UZLAŞMA KAPSAMINA GİREN SUÇLAR NELERDİR?

Ceza Muhakemesi Kanunu 253. Maddesinde uzlaşma kapsamına giren suçlar düzenlenmiştir. Soruşturulması ve kovuşturulması şikayete bağlı suçlar ve şikayete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın Türk Ceza Kanununda yer alan suçlar uzlaştırmaya dahildir.  Fakat istisnaları mevcuttur.

1. Kasten yaralama

Türk Ceza Kanunu 86/3  fıkrası hariç olmak üzere  madde 86 ve  madde 88 uzlaşma kapsamına dahildir.

2. Taksirle yaralama

TCK 89. madde uzlaştırma kapsamına dahildir.

3. Tehdit

TCK madde 106/1 fıkrası uzlaşma kapsamına dahildir. Kanun maddesinin 106/2-3 fıkraları uzlaşma kapsamı dışında tutulmuştur. Bu kanun maddesi 6763 sayılı 24.11.2016 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir.

4. Konut dokunulmazlığının ihlali

TCK 116. Madde uzlaştırma kapsamına dahildir.

5. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali

TCK madde 117/1 fıkrası  ve TCK madde 119/1-c bendi uzlaşma kapsamına dahildir. Suçun nitelikli halleri uzlaşma kapsamının dışında tutulmuştur.  Bu kanun maddesi 7188 sayılı 17.10.2019 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir

6. Güveni kötüye kullanma

TCK 155. maddesi uzlaşma kapsamına dahildir. Bu kanun maddesi 7188 sayılı 17.10.2019 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir

7. Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi

TCK 165. Maddesi uzlaşma kapsamına dahildir. Bu kanun maddesi 7188 sayılı 17.10.2019 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir

8. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması

TCK 234. Maddesi uzlaşma kapsamına dahildir.

9. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanması

TCK 239. Maddesi uzlaşma kapsamına dahildir. 239/4 fıkrası uzlaşma kapsamının dışında tutulmuştur.

10. Kişilerin huzur ve sükununu bozma

TCK 123/1 maddesi uzlaşma kapsamına dahildir.

11. Hakaret

TCK 125/1-2 ve 125/3-b-c fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

12. Kişinin hatırasına hakaret

TCK 130/1-2 fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

13. Haberleşmenin gizliliğini ihlal

TCK 132/1-2-3 fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

14. Kişiler arasında konuşmanın dinlenmesi ve kayda alınması

TCK 133/1-2-3 fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

15. Özel hayatın gizliliğini ihlal

TCK 134/1-2 fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

16. Hırsızlık

TCK madde 141/1 fıkrası uzlaşma kapsamına dahildir. Suçun nitelikli halleri uzlaşma kapsamının dışında tutulmuştur. Bu kanun maddesi 6763 sayılı 24.11.2016 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir

 

17. Paydaş veya elbirliği ile malik olunan mal üzerinde veya bir hukuki ilişkiye dayanan alacağı tahsil amacıyla hırsızlık

TCK 144/1-a-b fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

18. Kullanma hırsızlığı

TCK 146/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahildir.

19. Mala zarar verme

TCK 151/1-2 fıkraları uzlaştırma kapsamına dahildir.

20. Hakkı olmayan yere tecavüz

TCK 154/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahildir.

21. Bedelsiz senedi kullanma

TCK 156/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

22. Dolandırıcılık

TCK 157. maddesi uzlaşma kapsamına dahildir. Bu kanun maddesi 6763 sayılı 24.11.2016 Tarihli yasa ile uzlaşma kapsamına dahil edilmiştir.

23. Dolandırıcılık daha az cezayı gerektiren hal

TCK 159/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

24. Kaybolmuş veya hata sonucu ele geçmiş eşya üzerinde tasarruf

TCK 160/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

25. Suç eşyasının satın alınması ve kabul edilmesi

TCK 165 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

26. Açığa imzanın kötüye kullanılması

TCK 209/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

27. Aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüğün ihlali

TCK 233/1 maddesi uzlaştırma kapsamına dahil edilmiştir.

UZLAŞTIRMANIN GENEL HÜKÜMLERİ NELERDİR?

 

• Uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için mağdur ya da suçtan zarar görenin gerçek kişi veya özel hukuk tüzel kişisi olması gerekir.
• Aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın birden çok kişi tarafından işlenen suçlarda uzlaştırma hükümleri her bir şüpheli ya da sanık için ayrı ayrı değerlendirilir, ancak uzlaşan kişi uzlaşmadan yararlanır.
• Birden fazla kişinin mağduriyetine veya zarar görmesine sebebiyet veren bir suçtan dolayı uzlaştırma yoluna gidilebilmesi için, mağdur veya suçtan zarar görenlerin hepsinin uzlaşmayı kabul etmesi gerekir.
• Birden fazla suç olmasına rağmen kanunda tek ceza öngörülen hâllerde her suç için ayrı ayrı uzlaştırma yapılır.
• Uzlaştırmanın sonuçsuz kalması hâlinde tekrar uzlaştırma yoluna gidilemez.
• Uzlaşmanın sağlanması hâlinde, soruşturma veya kovuşturma konusu suç nedeniyle tazminat davası açılamaz; açılmış olan davadan feragat edilmiş sayılır.
• Soruşturma evresinde mağdur veya suçtan zarar görenin ölümü hâlinde uzlaştırma işlemi sonlandırılır. Kovuşturma evresi için Kanunun 243 üncü maddesi hükmü saklıdır.

 

UZLAŞTIRMA KONULARI NELERDİR?

Taraflar uzlaştırma sonunda belli bir edimin yerine getirilmesi hususunda anlaşmaya vardıkları takdirde aşağıdaki edimlerden bir ya da birkaçını veya bunların dışında belirlenen hukuka ve ahlaka uygun başka bir edimi kararlaştırabilirler:

1. a) Fiilden kaynaklanan maddî veya manevî zararın tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi,
2. b) Mağdurun veya suçtan zarar görenin haklarına halef olan üçüncü kişi ya da kişilerin maddî veya manevî zararlarının tamamen ya da kısmen tazmin edilmesi veya eski hâle getirilmesi,
3. c) Bir kamu kurumu veya kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluş ile yardıma muhtaç kişi ya da kişilere bağış yapmak gibi edimlerde bulunulması,

ç) Mağdur, suçtan zarar gören, bunların gösterecekleri üçüncü şahıs veya bir kamu kurumu ya da kamu yararına hizmet veren özel bir kuruluşun belirli hizmetlerinin geçici süreyle yerine getirilmesi,

1. d) Topluma faydalı birey olmayı sağlayacak bir programa katılımın sağlanması,
2. e) Mağdurdan veya suçtan zarar görenden özür dilenmesi.

 

Taraflar uzlaştırma süreci sonunda edimsiz olarak da uzlaşabilirler.

SORUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞTIRMA

Soruşturmasına başlanılan ve uzlaştırma kapsamında kalan suçlara ilişkin gerekli araştırma ve soruşturma işlemleri, soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı tarafından yapılır.

Soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı CMK’nun 160 ve devamı maddeleri uyarınca toplanması gereken tüm delilleri toplar.

Yapılan soruşturma neticesinde yeterli delil bulunmaması durumunda veya kovuşturma imkanının olmaması durumunda Cumhuriyet Savcısı tarafından uzlaştırma bürosuna gönderilmeksizin dosya sonuçlanır.

Soruşturmaya konu suçun uzlaştırmaya tâbi olması ve iddianame düzenlenmesi için yeterli şüphenin bulunması hâlinde, soruşturmayı yürüten Cumhuriyet savcısı re’sen dosyayı uzlaştırma bürosuna gönderecektir.

Uzlaştırma kapsamına giren bir suçun, bu kapsama girmeyen bir başka suçla birlikte işlenmiş olduğu ve kapsama girmeyen suç hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararının verildiği hâllerde dosya, bu karara karşı itiraz süresinin geçmesi veya itirazın reddedilmesi üzerine büroya gönderilir.

 

Ø Dosyanın İncelenmesi

Büroya gönderme kararında kabul edilen fiilin uzlaştırma kapsamında olmadığının anlaşılması durumunda ve şüpheli hakkında kamu davası açılması için yeterli şüphenin tespitine yönelik, suçun sübutuna etki edeceği mutlak sayılan deliller toplanmadığının anlaşılması durumunda dosya soruşturma bürosuna geri gönderilir.

SORUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞMANIN HUKUKİ SONUÇLARI

Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi hâlinde, şüpheli hakkında uzlaştırmadan sorumlu Cumhuriyet savcısı tarafından kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Suça sürüklenen çocuk hakkında gerekli görüldüğünde 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanununda yer alan koruyucu ve destekleyici tedbirlerin uygulanması çocuk hâkiminden istenir.

Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi hâlinde, Kanunun 171 inci maddesindeki şartlar aranmaksızın, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Bu hâlde, edimin yerine getirilip getirilmediğinin takibi büro tarafından yapılır. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez.

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi hâlinde, kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir.

Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, Kanunun 171 inci maddesinin dördüncü fıkrasındaki şart aranmaksızın, kamu davası açılır.

Şüphelinin, edimini yerine getirmemesi hâlinde uzlaştırma raporu veya uzlaşma belgesi, 9/6/1932 tarihli ve 2004 sayılı İcra ve İflâs Kanununun 38 inci maddesinde yazılı ilâm mahiyetine haiz belgelerden sayılır.

KOVUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞTIRMA

• Kovuşturma konusu suçun hukukî niteliğinin değişmesi nedeniyle uzlaşma kapsamında olduğunun anlaşılması,

 

• Soruşturma evresinde uzlaşma teklifinde bulunulması gerektiğinin ilk olarak kovuşturma evresinde anlaşılması,

 

• Cumhuriyet savcısı tarafından iddianame düzenlenmeksizin, iddianame yerine geçen belge ile doğrudan mahkeme önüne gelen uzlaşmaya tâbi bir suçun varlığı,

 

• Kovuşturma evresinde kanun değişikliği nedeniyle suçun uzlaşma kapsamına girmesi.

 

durumlarının varlığı hâlinde, uzlaştırma işlemleri mahkemenin talebi doğrultusunda CMK’nun 253. maddesinde belirtilen esas ve usule göre uzlaştırma bürosunca yerine getirilir.

Gönderme ara kararında uzlaştırma işlemlerinin yapılacağı kişiler ile uzlaştırmaya tabi suçlar açıkça belirtilir. Uzlaşmanın yapılacağı kişilerin veya  uzlaştırmaya tabii suçlarrın açıkça belirtilmediği takdirde Cumhuriyet savcısı bu eksikliklerin giderilmesini  mahkemeden talep edebilir.

KOVUŞTURMA EVRESİNDE UZLAŞMANIN HUKUKİ SONUÇLARI

1- Uzlaşma gerçekleştiği takdirde, mahkeme, uzlaşma sonucunda sanığın edimini def’aten yerine getirmesi hâlinde, davanın düşmesine karar verir.

2- Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi hâlinde; sanık hakkında, Kanunun 231 inci maddesindeki şartlar aranmaksızın, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilir. Geri bırakma süresince zamanaşımı işlemez.

3- Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmesi hâlinde, açıklanması geri bırakılan hüküm ortadan kaldırılarak davanın düşmesine karar verilir.

4- Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verildikten sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi hâlinde, mahkeme tarafından, Kanunun 231 inci maddesinin on birinci fıkrasındaki şartlar aranmaksızın hüküm açıklanır.

5-  Sanığın, edimini yerine getirmemesi hâlinde uzlaştırma raporu 2004 sayılı Kanunun 38 inci maddesinde yazılı ilâm mahiyetini haiz belgelerden sayılır.

BİRDEN ÇOK FAİL BULUNMASI HALİNDE UZLAŞTIRMA

CMK m. 255 Aralarında iştirak ilişkisi olsun veya olmasın birden çok kişi tarafından işlenen suçlarda, ancak uzlaşan kişi uzlaşmadan yararlanır. Uzlaşma tarafı olmayan kişiler için dava sürmeye devam eder.

ÇOCUKLARA ÖZEL UZLAŞTIRMA ŞARTI

CMK 253/1-c Mağdurun veya suçtan zarar görenin gerçek veya özel hukuk tüzel kişisi olması koşuluyla, suça sürüklenen çocuklar bakımından ayrıca, üst sınırı üç yılı geçmeyen hapis veya adli para cezasını gerektiren suçlar uzlaşma kapsamındadır.

Uzlaşma kapsamında çocukların işlediği suçun şikayete tabii olup olmadığının bir önemi yoktur. Önemli olan kamuya karşı işlenip işlenmemiş olması durumudur.

Çocukların işlediği suçun mağduru kamu tüzel kişisi ise uzlaşma hükümlerinin çocuklara karşı uygulanması mümkün değildir.

HÜKÜMLÜLER HAKKINDA UZLAŞMA YASASI UYGULAMASI

Hükümlüler de uzlaşma yasasından yararlanabilirler. Yasadan yararlanabilmek için hükümlünün cezaevinde olup olmamasının bir önemi yoktur. Yerel mahkemenin verdiği kararın kesinleşmesi durumunda hükümlünün cezası, cezaevinde infaz edilsin ya da edilmesin uzlaştırma yasasının uygulanması için dosya uzlaştırma bürosuna gönderilecektir. Daha önce uzlaştırma aşamasına gidilmiş ve uzlaşma sağlanamamışsa dosyanın yeniden uzlaştırma bürosuna gönderilmesi mümkün değildir.

UZLAŞTIRMA VE HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI

Uzlaşma sonucunda şüphelinin edimini def’aten yerine getirmesi halinde, hakkında kovuşturmaya yer olmadığı kararı verilir. Edimin yerine getirilmesinin ileri tarihe bırakılması, takside bağlanması veya süreklilik arzetmesi halinde, 171 inci maddedeki şartlar aranmaksızın, şüpheli hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilir. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez. Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararından sonra, uzlaşmanın gereklerinin yerine getirilmemesi halinde, 171 inci maddenin dördüncü fıkrasındaki şart aranmaksızın, kamu davası açılır.

CMK m. 171 şu şekildedir. “Erteleme süresi içinde kasıtlı bir suç işlenmediği takdirde, kovuşturmaya yer olmadığına karar verilir. Erteleme süresi içinde kasıtlı bir suç işlenmesi halinde kamu davası açılır. Erteleme süresince zamanaşımı işlemez.”

UZLAŞTIRMA SÜRESİ

Uzlaştırmacı, uzlaştırma evrakını teslim aldıktan sonra otuz gün içinde uzlaştırma işlemlerini sonuçlandırmak zorundadır.

Bu süre içerisinde sonuçlandıramazsa durumu açıklayan bir dilekçeyle büroya başvurması hâlinde bürodan sorumlu Cumhuriyet savcısının onayını almak koşuluyla uzlaştırma bürosu bu süreyi en çok yirmi gün daha uzatabilir.

Uzlaşma teklifinin reddedilmesine rağmen, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören uzlaştıklarını gösteren belge ile en geç iddianamenin düzenlendiği tarihe kadar Cumhuriyet savcısına başvurarak uzlaştıklarını beyan edebilirler.

UZLAŞTIRMADA GİZLİLİK

Uzlaştırma müzakereleri gizli olarak yürütülür. Uzlaştırmacı, uzlaştırma sürecinde yapılan açıklamaları, kendisine aktarılan veya diğer bir şekilde öğrendiği olguları gizli tutmakla yükümlüdür.

Aksi kararlaştırılmamışsa, taraflar, müdafi ve vekiller de birinci fıkrada belirtilen gizlilik kuralına uymakla yükümlüdür.

Uzlaştırma sürecinde yapılan açıklamalar herhangi bir soruşturma, kovuşturma ya da davada delil olarak kullanılamaz. Müzakerelere katılanlar bu bilgilere ilişkin olarak tanık olarak dinlenemez.

Daha önce mevcut olan bir belge veya olgunun, uzlaştırma müzakereleri sırasında ileri sürülmüş olması, bunların soruşturma ve kovuşturma sürecinde ya da bir davada delil olarak kullanılmasına engel teşkil etmez.

UZLAŞTIRMADA ZAMAN AŞIMI

CMK 253/21 Şüpheli, mağdur veya suçtan zarar görenden birine ilk uzlaşma teklifinde bulunulduğu tarihten itibaren, uzlaştırma girişiminin sonuçsuz kaldığı ve en geç, uzlaştırmacının raporunu düzenleyerek uzlaştırma bürosuna verdiği tarihe kadar dava zamanaşımı ile kovuşturma koşulu olan dava süresi işlemez.

Tarafların veya kanunî temsilcisi ya da vekilinin uzlaştırma müzakerelerine katılmaktan imtina etmesi, müzakereler sırasında taraflardan birinin yazılı veya sözlü olarak uzlaşmadan vazgeçtiğini bildirmesi üzerine düzenlenen raporun büroya verildiği tarihten itibaren dava zamanaşımı ve kovuşturma koşulu olan dava süresi yeniden işlemeye başlar.